این مقاله در 52 اسلاید پاورپوینت با فرمت pptx به همراه 26 صفحه مقاله word با فرمت doc آماده شده است
سر فصل ها
سر فصل ها
تقسيم علم به حضورى و حصولى
انواع علم حضورى
الف) علم به ذات خويش
ب) علم نفس به افعال خود
ج) علم نفس به انفعالات و حالات روانى و احساسات و عواطف خود
د) علم نفس به قوا و نيروهاى خود
ه) علم نفس به صورتها و مفاهيم ذهنى
و) علم علت به معلول
ز) علم معلول نسبت به علت ايجادى خود
علم ذاتى و علم فعلى
علم تفصيلى و اجمالى
ادله اثبات علم خدا
پاسخ به شبهات وارده و حل معماى علم ذاتى خدا
آنچه در اين مقاله مورد پژوهش واقع شده، مساله علم بارى است. در متون دينى ما بر عليم بودن خداوند تاكيد فراوانى شده است. يكى از آموزه هاى محورى اديان آسمانى اين است كه خداوند به همه چيز آگاه است و هيچ چيز از گستره علم او بيرون نيست. تاثيرات جدى اين باور در ساحت انديشه و عمل انسانى به قدرى روشن است كه ما را از توضيح بى نياز مى سازد. عقيده به علم شامل و عام خدا، هر چند كه از مسلمات دينى است؛ اما تحليل فلسفى آن با چالشهايى مواجه است كه تعمق بيشتر را موجه مى سازد.
يكى از دشوارترين مباحث فلسفه الهى بحث علم خداى متعال است. بزرگان فلسفه و كلام تلاشهاى فراوانى براى تبيين آن مبذول داشته اند. برخى از فيلسوفان مانند شيخ الرئيس در التعليقات و صدر المتالهين در اسفار براى تبيين اين موضوع، به مباحث مقدماتى مهمى پرداختند. در عين حال، بين فيلسوفان و متكلمين اختلافات زيادى در اين زمينه مشاهده مى شود. تا آنجا كه براى فرار از پاره اى اشكالات، برخى از متكلمين بكلى علم الهى را هم نسبت به ذات خويش و هم نسبت به اشياى عالم منكر شده اند؛ اما غالب قريب به اتفاق فلاسفه و متكلمين علم خدا را در هر دو مورد پذيرفتند؛ هر چند درباره كيفيت اين علم بين خود آنها اختلاف نظر جدى وجود دارد. برخى، هم علم به ذات و هم علم به مخلوقات را عين ذات الهى دانسته اند و برخى ديگر علم به ذات را عين ذات و علم به مخلوقات را صورتهايى قائم به ذات و خارج از آن شمرده اند و بعضى علم تفصيلى ذاتى خداوند را نسبت به مخلوقات پذيرفته اند، اما برخى ديگر، چنين علمى را منكرند و علم تفصيلى پيشين به مخلوقات را خارج از ذات و قائم به ذات دانسته اند و برخى ديگر بكلى منكر علم تفصيلى پيشين شده اند و علم تفصيلى به مخلوقات را در مرتبه مخلوقات و بلكه عين وجود آنها مى دانند. برخى نيز علم خدا به مخلوقات را از نوع علم حصولى و برخى آن را از نوع علم حضورى دانسته اند.
يكى از معضلات در مبحث علم بارى تعالى نحوه تبيين علم او به پديده هاى مادى است. اين مساله از چند جهت مورد اشكال واقع شده است: يكى اين كه پديده هاى مادى كثرت دارند و لازمه علم خدا به تك تك آنها، راه يافتن كثرت و تركيب در ذات حق است كه با بساطت و وحدت و صرافت ذات او سازگارى ندارد؛ ديگر اين كه پديده هاى مادى متغير و درگذرند و لازمه علم خدا به آنها اين است كه اين تغيير و تحول در ذات حق راه پيدا كند؛ از جهت سوم اين اشكال مطرح است كه طبق ديدگاه فيلسوفان، امور مادى نه مدرك واقع مى شوند و نه مدرك؛ يعنى امور مادى نه تنها صلاحيت درك و شعور را ندارند، قابل درك نيز نمى باشند. بنابراين، چگونه ممكن است كه خداوند به امور مادى جهان، علم داشته باشد.
