ابزار و روش­های گردآوری اطلاعات

برای انجام این پژوهش، اطلاعات مورد نیاز از طریق اجرای یک پرسش­نامه محقق­ساخته و انجام مصاحبه نیمه­ ساختار یافته جمع ­آوری شده که یافته ­های حاصل از مصاحبه در تجزیه و تحلیل به کار گرفته شده است.  پرسش­نامه مورد نظر با بهره­ گیری از پرسش­نامه­ های استاندارد و معتبری که در بعضی از دانشگاه­های خارجی و داخلی در زمینه مدیریت دانش به کار گرفته شده بود از جمله پرسش­نامه محی­الدین (2007) و جعفرزاده (1389) و نیز تجزیه و تحلیل عناصر مدیریت دانش و انطباق آن با وضعیت فعالیت­های آموزشی و پژوهشی اعضای هیأت علمی تدوین شده است. لازم به ذکر است که برخی از این پرسش­نامه­ها تنها به یکی از مؤلفه­های مدیریت دانش پرداخته و برخی دیگر نیز زیرساخت­های مدیریت دانش را مورد پرسش قرار داده ­اند.

بنابراین، نخست با استفاده از منابع کتابخانه­ای و از طریق جستجو در پایگاه­های اطلاعاتی و بررسی مجله­های جدید مدیریت دانش[1]، مؤلفه­های مدیریت دانش و چگونگی بررسی مدیریت دانش شخصی در دانشگاه­ها تعیین شد و پرسش­نامه­های موجود به عنوان الگوی آغازین مورد استفاده قرار گرفت. سپس پرسش­نامه نهایی بر پایه شاخص­های مورد نظر، سؤالات پژوهش و با توجه به وظایف اعضای هیأت علمی در زمینه مدیریت دانش، تنظیم و طراحی گردید. سؤالات بر مبنای پژوهش درباره فعالیت­های مدیریت دانش و برای کمک به استادان در راستای اندیشیدن به چگونگی انجام کار و کسب درک بهتری از شیوه­های انجام کار دانشی طراحی شد. سپس با مراجعه حضوری، پرسش­نامه­ها توسط اعضای هیأت علمی تکمیل و اطلاعات گردآوری شده مورد بازبینی و دسته­بندی قرار گرفت. تا حد امکان اطلاعات ناقص از طریق مراجعه مجدد تکمیل گردید.

پرسش­نامه نهایی شامل 5 بخش و از 77 پرسش به شرح زیر تشکیل شده است:

·        بخش اول «اطلاعات جمعیت­شناختی»: متغیرهای جمعیت شناختی مانند جنسیت، سابقه کاری، بالاترین مدرک تحصیلی، رتبه دانشگاهی و هم­چنین نام دانشکده و گروه محل فعالیت پاسخگو در این بخش مورد پرسش قرار گرفته است.

·        بخش دوم «شکل­گیری دانش»: شامل سؤالاتی است که درباره درک پاسخگو از شکل­گیری دانش طراحی شده است. این بخش شامل سه زیرمجموعه اکتساب، تجزیه و تحلیل و تولید دانش به ترتیب با 16، 5، 12 و در مجموع 33 پرسش می­باشد که به توانایی اشخاص در کسب دانش، بسط اندیشه‏ها، خلق واقعیت­ها و معناهای جدید و راه­حل­های نوین و مفید اشاره می­کند.

·        بخش سوم «سازماندهی»: برای کسب اطلاعاتی در زمینه درک پاسخگو از سازماندهی دانش تنظیم شده است. در این بخش که شامل 14 پرسش 5 گزینه­ای با مقیاس لیکرت است محدوده هر گزینه آن کاملاً توضیح داده شده و به فرایند محافظت، دسترسی به موقع، استفاده مجدد و هنگام­سازی مداوم دانش توسط اعضای هیأت علمی اشاره دارد.

·        پخش چهارم «تبادل دانش»: تبادل دانش به شیوه توزیع و گسترش کانال­های دانش در بین اعضای هیأت علمی مانند پست الکترونیکی، شبکه داخلی، بولتن و مانند آن­ها اطلاق می­شود. برای گردآوری این اطلاعات از 24 پرسش استفاده شده است که علاوه بر 5 گزینه مشخص شده برای پاسخ در مقیاس لیکرت، با توجه به این­که روش­های انتشار دانش متنوع بوده و در هر مورد نیز تعداد آن از اهمیت برخوردار بوده است، به پاسخگو این امکان داده شده است که به صورت تشریحی موارد و تعداد روش­های تبادل و انتشار دانش خود را ارائه نمایند.

·        پخش پنجم «کاربرد دانش»: این بخش به به کارگیری دانش در محل مناسب خود اشاره دارد. میزان کاربرد اطلاعات فراهم شده و دانش بنا شده شخصی هر عضو هیأت علمی با 6 سوال 5 گزینه­ای مورد سنجش قرار گرفت.

به پیشنهاد استادان راهنما و مشاور در اکثر موارد قابل انجام، پرسش­نامه به صورت حضوری و با توضیحات پژوهشگر و با نوشتن نظرات تشریحی پاسخگویان تکمیل شده است.

3-5 روایی و پایایی ابزار گردآوری

از میان روش­های متعدد و موجود جهت سنجش روایی پرسش­نامه و کسب اطمینان از اعتبار[2] اندازه­گیری، در این پژوهش از روش اعتبار محتوا استفاده شده است. اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که معمولاً برای بررسی اجزاء تشکیل دهنده یک ابزار اندازه­گیری به کار برده می­شود. اگر سؤال­های ابزار معرف ویژگی­ها و مهارت­های ویژه­ای باشند که پژوهشگر قصد اندازه­گیری آن­ها را دارد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. اعتبار محتوای یک آزمون معمولاً توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین می­شود و به قضاوت داوران بستگی دارد (سرمد، 1386). بدین منظور پرسش­نامه در اختیار 5 نفر از متخصصان، صاحب­نظران و اساتید (در رشته مدیریت آموزشی 1 نفر، علوم اطلاع رسانی 1 نفر، برنامه­ریزی درسی 3 نفر) قرار گرفت و از نظرات ایشان در تصحیح مشکلات و پیچیدگی­های پرسش­نامه استفاده شد. پس از یک هفته نظرات افراد مذکور گردآوری و جمع­بندی شد. تغییرات مورد نظر آن­ها (بیش­تر تغییرات مربوط به نحوه بیان و کاربرد اصطلاحات بود) در تنظیم پرسش­نامه اعمال شد.

پایایی[3] عبارت از دقت (ثبات و پایداری) آزمون در هر اندازه­گیری است (ایزاک²، 1376). برای سنجش پایایی پرسش­نامه از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج آزمون آلفای کرونباخ گویای آن است که ابزار مورد استفاده در این پژوهش قابل اعتماد بوده و برای کل پرسش­نامه برابر 92/0=α بدست آمده است که حاکی از اعتبار بسیار خوب پرسش­نامه است.